Het Huwelijk in de Orthodoxe en Katholieke Kerk: Bijbel, Traditie en Theologie
In dit stuk duiken we in wat het huwelijk betekent binnen de Orthodoxe Kerk. We kijken naar de basis in de Bijbel, de oude kerkvaders, besluiten van concilies en liturgieën, en hoe theologen er vandaag de dag over denken. Vergeleken met de Rooms Katholieke Kerk, waar een huwelijk echt voor altijd is en niet ontbonden kan worden, biedt de Orthodoxe Kerk meer flexibiliteit. Ze staan tweede of derde huwelijken toe via het principe van 'oikonomia', wat een soort pastorale mildheid inhoudt. In de orthodoxe huwelijksdienst komt de zin 'tot de dood ons scheidt' niet voor; in plaats daarvan draait het om de kroning, die wijst op een eeuwige, hemelse dimensie. Jezus' eigen woorden, die scheiding toestaan in bepaalde situaties, vormen hier een belangrijke Bijbelse basis voor. Het huwelijk wordt gezien als een heilig mysterie dat de liefde tussen Christus en de Kerk nabootst, een pad van zelfopoffering, groei in heiligheid en deelname aan Gods eeuwige feest.
1. De Basis in de Bijbel
De Bijbel beschrijft het huwelijk als iets dat bij de schepping hoort. In Genesis 2:24 staat: "Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één vlees worden." Jezus bevestigt deze eenheid en zegt dat mensen dat niet mogen scheiden (Matteüs 19:4-6). Paulus noemt het huwelijk een 'mysterie' dat lijkt op de band tussen Christus en de Kerk (Efeziërs 5:32). En in Openbaring 19:7-9 zien we een toekomstig beeld: de bruiloft van het Lam, wat het huwelijk een hemelse glans geeft. Dit alles laat zien dat het huwelijk niet zomaar een contract is, maar iets dieps en spiritueels.
2. Wat de Kerkvaders ervan zeiden
De vroege kerkvaders legden de nadruk op hoe het huwelijk past in de kerk en helpt bij persoonlijke groei. Ignatius van Antiochië vond dat huwelijken met de bisschop moesten worden besproken, om te benadrukken dat het een zaak van de hele gemeenschap is.[^2] Johannes Chrysostomos zag het als een manier om heilig te worden door elkaar te dienen en te helpen.[^3] Basilios de Grote sprak over de noodzaak van zelfbeheersing, liefde en het opgeven van je eigen ego – alsof het huwelijk een training is in goed leven.[^4] Deze vaders maakten duidelijk dat trouwen niet alleen romantisch is, maar ook een spirituele oefening.
3. Besluiten van Concilies en de Liturgie
Het Concilie van Trullo in 691 legde regels vast over huwelijken en stond tweede en derde huwelijken toe (canons 3 en 87). In de Byzantijnse liturgie staat de kroning centraal – de 'stéphana' of kronen symboliseren martelaarschap (opoffering) en koninklijke eer. Je hoort daar geen 'tot de dood ons scheidt', maar het gaat over een eeuwig perspectief: meedoen aan de hemelse bruiloft. Dit maakt het huwelijk groter dan alleen dit leven; het is een voorproefje van wat komt.
4. Oikonomia en Opnieuw Trouwen
Anders dan in de Katholieke Kerk, waar je alleen kunt hertrouwen na een officiële nietigverklaring (alsof het eerste huwelijk nooit geldig was), erkent de Orthodoxe Kerk dat een huwelijk echt kan falen. Uit mededogen en pastorale zorg (oikonomia) mogen mensen een tweede of derde keer trouwen, maar met een boetvaardig tintje.[^5] De dienst voor een tweede huwelijk bevat gebeden over spijt en vergeving, in tegenstelling tot de feestelijke toon van het eerste. Een vierde huwelijk? Dat gaat niet door. Dit toont aan dat de Kerk realistisch is over menselijke zwaktes, terwijl ze het ideaal hoog houdt.
5. Wat Jezus Zei over Scheiden
Jezus benadrukte dat het huwelijk niet te ontbinden is, maar Hij maakte uitzonderingen. In Matteüs 19:9 zegt Hij: "Wie zijn vrouw wegstuurt – niet om ontucht – en met een ander trouwt, pleegt overspel." De Orthodoxe Kerk ziet 'porneia' (ontucht of ernstige zonde) als reden voor scheiding.[^1] Paulus voegt toe in 1 Korintiërs 7:15 dat als een ongelovige partner vertrekt, de gelovige niet gebonden blijft. Dit geeft een Bijbelse onderbouwing voor de orthodoxe aanpak: het huwelijk is ideaal gezien eeuwig, maar zonde of verraad kan het echt kapotmaken. Het is een balans tussen striktheid en begrip.
6. Theologische Uitleg
- Eenheid als Mysterie: Het huwelijk spiegelt de Drie-eenheid en de band tussen Christus en de Kerk – een diepe verbinding die ons leert over Gods liefde.[^6]
- Mengeling van Liefde Soorten: Theoloog Evdokimov legt uit hoe menselijke passie (eros) en onvoorwaardelijke liefde (agapè) in het huwelijk samensmelten tot iets goddelijks.[^7]
- Spirituele Groei: Het is een eigen vorm van ascese, zoals een 'mini-klooster' waar je leert geduldig en liefdevol te zijn (volgens Sint Paisios).[^8]
- Blik op de Eeuwigheid: Zonder 'tot de dood' in de liturgie, wordt het huwelijk gezien als icoon van de eeuwige bruiloft – niet beperkt tot dit leven.[^9]
Om dit uit te breiden: Stel je voor dat je in een huwelijk niet alleen samenleeft, maar samen groeit naar iets hogers, zoals een team dat een berg beklimt. Dat maakt het spannend en betekenisvol.
7. Moderne Heiligen en Hoe Het Vandaag Toegepast Wordt
Heiligen als Porphyrios en Paisios zagen het huwelijk als een route naar heiligheid door onzelfzuchtige liefde en volhouden. Metropoliet Kallistos Ware benadrukt dat het niet alleen privé is, maar de hele kerk versterkt.[^10] In de praktijk helpt dit pastors om stellen te begeleiden: focus op vergeving en groei, in plaats van starre regels.
Samenvattend is het huwelijk in de Orthodoxe Kerk een heilig mysterie dat de liefde van Christus voor de Kerk uitbeeldt. Het is in principe onverbrekelijk, maar Jezus' woorden laten ruimte voor scheiding bij overspel of verlaten. Via oikonomia biedt de Kerk een weg naar herstel, zonder het eerste huwelijk te bagatelliseren. De liturgie, zonder 'tot de dood ons scheidt', richt de blik op de eeuwigheid: een voorproefje van Gods grote feest.
Noten
[^1]: Matteüs 19:9; 1 Korintiërs 7:15. Zie ook David Bentley Hart, The New Testament: A Translation (New Haven: Yale University Press, 2017), 152–153; John Meyendorff, Marriage: An Orthodox Perspective (Crestwood, NY: SVS Press, 1984), 41–45.
[^2]: Ignatius van Antiochië, Brief aan Polycarpus, 5.
[^3]: Johannes Chrysostomos, Homiliae in Epistolam ad Ephesios, Hom. 20.
[^4]: Basilios de Grote, Regulae fusius tractatae, q. 73.
[^5]: Patrick Viscuso, A Quest for Reform of the Orthodox Church: The 1923 Pan-Orthodox Congress (Brookline, MA: Holy Cross Orthodox Press, 2006), 112–118.
[^6]: John Meyendorff, Marriage: An Orthodox Perspective (Crestwood, NY: SVS Press, 1984), 29–35.
[^7]: Paul Evdokimov, Le sacrement de l’amour (Paris: Cerf, 1962), 145–150.
[^8]: St. Paisios, Spiritual Counsels IV: Family Life (Souroti: Holy Monastery of St. John the Theologian, 2002).
[^9]: Paul Evdokimov, Le sacrement de l’amour, 148.
[^10]: Kallistos Ware, The Orthodox Church (London: Penguin, 1993).
Literatuurlijst (Chicago-stijl)
- Basilios de Grote. Regulae fusius tractatae.
- Chrysostomos, Johannes. Homiliae in Epistolam ad Ephesios.
- Evdokimov, Paul. Le sacrement de l’amour. Paris: Cerf, 1962.
- Hart, David Bentley. The New Testament: A Translation. New Haven: Yale University Press, 2017.
- Ignatius van Antiochië. Brief aan Polycarpus.
- Meyendorff, John. Marriage: An Orthodox Perspective. Crestwood, NY: St Vladimir’s Seminary Press, 1984.
- Paisios de Athoniet. Spiritual Counsels IV: Family Life. Souroti: Holy Monastery of St. John the Theologian, 2002.
- Porphyrios Kavsokalyvitis. Wounded by Love. Athens: Denise Harvey, 2005.
- Viscuso, Patrick. A Quest for Reform of the Orthodox Church: The 1923 Pan-Orthodox Congress. Brookline, MA: Holy Cross Orthodox Press, 2006.
- Ware, Kallistos. The Orthodox Church. London: Penguin, 1993.
Reactie plaatsen
Reacties