De Bijbel en de Kerk: Waarom Orthodoxen Sola Scriptura niet erkennen

Veel christenen buiten de Orthodoxe Kerk zijn opgegroeid met het principe van Sola Scriptura, het idee dat de Bijbel alléén de hoogste en enige bron van gezag is voor geloof en leven. Orthodoxe christenen hebben een diepe liefde voor de Heilige Schrift en worden aangemoedigd om dagelijks uit de Bijbel te lezen. Toch erkennen wij Sola Scriptura niet. Waarom niet?

Dit is een wezenlijke vraag, en precies de plek waar Orthodoxie en Protestantisme vaak langs elkaar heen praten. Laten we stap voor stap kijken naar het Orthodoxe standpunt.

Schrift en Traditie: hoogste maar niet enige autoriteit

Voor orthodoxe christenen is de Heilige Schrift het hoogste gezag in ons geloof: zij is het geïnspireerde Woord van God en vormt het hart van de Kerkelijke Traditie. Toch staat de Schrift niet op zichzelf. Zij is geboren binnen de Kerk, door de Heilige Geest, en wordt ook in de Kerk juist verstaan.

De Schrift is dus de hoogste autoriteit, maar niet de enige. Zij leeft samen met de Heilige Traditie: de leer van de apostelen, de consensus van de Vaders, de liturgie en de besluiten van de concilies. Zoals de apostel Paulus zegt:

“Houdt u dan, broeders, aan de overleveringen die u geleerd zijn, hetzij door ons woord, hetzij door onze brief.” (2 Tess. 2:15)

Daarom zegt de Orthodoxe Kerk: de Bijbel is het Woord van God, maar de Kerk is het Lichaam van Christus waarin dat Woord wordt bewaard, uitgelegd en geleefd. Schrift en Traditie zijn geen twee gescheiden bronnen, maar één levende stroom van de Heilige Geest.

Bijbel én Kerk horen bij elkaar

1. De Bijbel is een vrucht van de Kerk

De Schrift is niet uit de hemel gevallen als een kant-en-klaar boek. Het Nieuwe Testament werd pas in de 4e eeuw officieel als canon vastgesteld, binnen de gemeenschap van de Kerk, geleid door de Heilige Geest.

De Kerk heeft de Bijbel niet “gemaakt”, maar herkend en bevestigd welke geschriften werkelijk apostolisch en geïnspireerd waren. Zonder de Kerk zou er geen canon zijn. Zoals de heilige Ireneüs van Lyon († ca. 202) schreef:

“Waar de Kerk is, daar is de Geest van God; en waar de Geest van God is, daar is de Kerk en alle genade.” (Adversus Haereses III,24,1)

2. De Bijbel leeft in de liturgie

Vanaf het begin werden de evangeliën en apostolische brieven gelezen in de Eucharistie, gevolgd door uitleg door de bisschop of presbyter (vgl. Handelingen 20:7; 1 Tim. 4:13). De Schrift was dus altijd ingebed in de gemeenschap van gebed, sacrament en traditie.

De Bijbel was nooit bedoeld als een privé-boek voor individuele interpretatie los van de Kerk.

3. Traditie is geen ‘extra’ naast de Bijbel

Voor Orthodoxen betekent Heilige Traditie niet een verzameling menselijke gewoontes, maar het leven van de Heilige Geest in de Kerk: de leer van de Apostelen, de consensus van de Vaders, de besluiten van de concilies, de liturgische praktijk.

De Bijbel is het hart van die Traditie, niet iets ernaast. Zoals de heilige Basilius de Grote († 379) zei:

“Van de leerstellingen en gebruiken die in de Kerk bewaard worden, hebben wij sommige uit de geschreven leer ontvangen, andere uit de ongeschreven traditie van de apostelen. Beide hebben dezelfde kracht.” (Over de Heilige Geest 27,66)

Orthodoxe Reactie op Sola Scriptura

Vanuit het Orthodoxe perspectief is de Heilige Schrift ongetwijfeld door God geïnspireerd en essentieel voor het christelijke leven, maar zij staat niet alleen als de enige bron van goddelijke openbaring. In plaats daarvan maakt de Bijbel deel uit van de bredere Heilige Traditie (paradosis in het Grieks), die de apostolische leer omvat zoals overgeleverd door de apostelen – zowel schriftelijk als oraal – en bewaard door de Kerk. Deze Traditie omvat niet alleen de Bijbel, maar ook de interpretatie ervan door de Kerkvaders, de beslissingen van oecumenische concilies, de liturgie en de leer van de Kerk. Sola Scriptura, zoals geformuleerd door de Reformatie, is een innovatie uit de 16e eeuw die afwijkt van de vroegkerkelijke praktijk en Bijbelse getuigenis. Hieronder geef ik een Bijbels ondersteunde reactie op de genoemde verzen, gevolgd door vroegkerkelijke en historische toelichting.

Bijbelse Onderbouwing: De Schrift Roept op tot Traditie, Niet tot 'Alleen de Schrift

De Bijbel zelf weerlegt het idee dat de Schrift de enige autoriteit is. Paulus benadrukt herhaaldelijk het belang van orale overlevering naast de geschreven tekst. Neem bijvoorbeeld 2 Tessalonicenzen 2:15: "Sta daarom vast, broeders, en houd vast aan de overleveringen die u zijn onderwezen, hetzij door ons woord, hetzij door onze brief." Hier onderscheidt Paulus expliciet tussen mondelinge ("ons woord") en schriftelijke ("onze brief") tradities, en beveelt hij beide aan als bindend. Dit toont aan dat de apostolische leer niet beperkt is tot wat later gecanoniseerd werd als het Nieuwe Testament. Evenzo in 2 Timoteüs 2:2: "En wat u van mij gehoord hebt onder vele getuigen, vertrouw dat toe aan trouwe mensen die bekwaam zijn om ook anderen te onderwijzen." Dit beschrijft een keten van orale overlevering die doorgaat via de Kerk, niet alleen via schrift.

Protestantse Argumenten voor Sola Scriptura Weerlegd

• 2 Timoteüs 3:16-17: Dit vers bevestigt dat "al de Schrift" (hier voornamelijk verwijzend naar het Oude Testament, aangezien het Nieuwe Testament nog niet volledig was samengesteld) door God ingegeven is en nuttig voor onderwijs, weerlegging, verbetering en opvoeding. Het woord "nuttig" (ophelimos in het Grieks) impliceert echter geen exclusiviteit of sufficiency in de zin van 'alleen de Schrift'. Het zegt niet dat de Bijbel de enige bron is, noch sluit het andere bronnen uit. Orthodoxen interpreteren dit als een lofzang op de waarde van de Schrift binnen de context van de Kerk, niet als een bewijs voor sola scriptura. Vergelijk het met Efeziërs 4:11-13, waar Paulus spreekt over apostelen, profeten, evangelisten, herders en leraars als gaven van Christus om de Kerk op te bouwen "tot de eenheid van het geloof" – een rol die verder gaat dan alleen schriftelijke instructie.

• Jesaja 8:20: Dit Oude Testamentvers roept op om alles te toetsen aan "de wet en aan de getuigenis" (de Thora en profetische geschriften). In een christelijke context suggereert het inderdaad een maatstaf, maar het sluit niet uit dat de Kerk, als het Lichaam van Christus, deze maatstaf interpreteert en toepast. Jezus Zelf berispte de farizeeën omdat zij tradities boven de Schrift stelden (Marcus 7:13), maar Hij stelde geen 'alleen de Schrift' voor; in plaats daarvan vestigde Hij een Kerk met apostolische autoriteit (Mattheüs 16:18-19, 18:17-18). Mattheüs 18:17 instrueert: "Als hij ook naar de gemeente niet luistert, laat hij dan voor u zijn als de heiden en de tollenaar" hier is de Kerk de uiteindelijke arbiter, niet alleen de individuele interpretatie van de Schrift.

• Handelingen 17:11: De Bereërs worden geprezen omdat zij Paulus' prediking (die orale apostolische traditie was) toetsten aan de Schriften. Dit onderstreept het belang van de Schrift, maar het toont ook dat Paulus' mondelinge leer voorafging en gecontroleerd werd. Het impliceert geen afwijzing van traditie; integendeel, het toont hoe schrift en traditie samenwerken. Zonder de apostolische uitleg zou de Schrift alleen ambigu kunnen zijn, zoals Petrus waarschuwt in 2 Petrus 3:16 over Paulus' brieven: "waarin enige dingen moeilijk zijn om te verstaan, die de ongeleerden en onstandvastigen verdraaien, tot hun eigen verderf, zoals ook de overige Schriften."

Deze verzen ondersteunen dus niet dat de Bijbel de "enige onfeilbare bron" is zonder traditie; ze tonen veeleer een harmonie tussen schrift en apostolische overlevering.

Vroegkerkelijke Onderbouwing: De Kerkvaders over Schrift en Traditie

De vroegkerkelijke vaders, die direct in de lijn van de apostelen stonden, zagen de Schrift als geïnspireerd maar ingebed in de Traditie van de Kerk. Zij waarschuwden tegen privé-interpretaties en benadrukten de rol van bisschoppen en concilies.

• Sint Irenaeus van Lyon (ca. 130-202 AD): In zijn werk *Tegen de Ketterijen* (Adversus Haereses) argumenteert hij dat de ware leer bewaard wordt door de apostolische successie in de Kerk, niet alleen door de Schrift. Hij schrijft: "De traditie van de apostelen, gemanifesteerd in de hele wereld, is zichtbaar in elke Kerk voor allen die de waarheid willen zien." Voor Irenaeus is de inhoud van Traditie en Schrift hetzelfde, maar de Kerk bewaart en interpreteert het tegen ketterijen zoals gnosticisme. Hij somt de bisschoppelijke successie op om de authenticiteit te bewijzen, en waarschuwt dat zonder deze Traditie de Schrift verkeerd geïnterpreteerd kan worden.

• Sint Athanasius de Grote (ca. 296-373 AD): Bekend als verdediger van de Niceaanse orthodoxie tegen het arianisme, benadrukt hij in *Tegen de Arianen* dat de Schrift voldoende is om de waarheid te verdedigen, maar alleen wanneer geïnterpreteerd binnen de Traditie van de Kerk. Hij schrijft: "De heilige en geïnspireerde Schriften zijn voldoende voor de proclamatie van de waarheid," maar hij voegt toe dat instructie nodig is voor juiste interpretatie, en hij beroept zich op de vaders en concilies. Athanasius' canonlijst (in zijn 39e Paasbrief) toont hoe de Kerk de Bijbel definieerde, niet omgekeerd.

• Sint Basilius de Grote (ca. 330-379 AD): In *Over de Heilige Geest* verdedigt hij ongeschreven tradities zoals het teken van het kruis en oostwaarts bidden, zeggend: "Van de dogma's en predikingen die in de Kerk bewaard zijn, hebben we sommige uit geschreven onderwijs, en andere hebben we ontvangen uit de apostolische traditie, overgeleverd in een mysterie." Dit toont dat de vaders Traditie zagen als complementair aan de Schrift, niet ondergeschikt.

Andere vaders zoals Ignatius van Antiochië (ca. 35-107 AD) benadrukken gehoorzaamheid aan bisschoppen als hoeders van de Traditie, en Origenes (ca. 185-254 AD) waarschuwt tegen privé-interpretatie (vergelijk 2 Petrus 1:20).

Kerkgeschiedkundige Context: De Kerk Vormde de Bijbel, Niet Andersom

De canon van de Bijbel werd niet door de Schrift zelf bepaald, maar door de Kerk via concilies in de 4e eeuw, zoals de Synode van Hippo (393 AD) en Carthage (397 AD), onder invloed van vaders als Athanasius en Augustinus. Dit proces vertrouwde op de apostolische Traditie om te beslissen welke boeken geïnspireerd waren – bijvoorbeeld, boeken als Openbaring werden betwist, terwijl apocriefe werken zoals de Herder van Hermas aanvankelijk populair waren. Zonder de Kerk zou er geen gedefinieerde Bijbel zijn, wat sola scriptura ondermijnt, want hoe kun je 'alleen de Schrift' vertrouwen zonder de Traditie die haar canon vaststelde? De Oecumenische Concilies (bijv. Nicea 325 AD) definieerden dogma's zoals de Drie-eenheid, gebaseerd op Schrift én Traditie, wat bindend is voor Orthodoxen.

Samenvattend: De Orthodoxe Kerk ziet de Schrift als het kroonjuweel van de Traditie, niet als een geïsoleerd boek. Sola Scriptura leidt tot fragmentatie (zoals gezien in protestantse denominaties), terwijl de eenheid van de Kerk de apostolische leer bewaart. Voor diepere studie raad ik werken aan zoals *The Orthodox Church* van Timothy Ware of primaire bronnen van de vaders.

Waarom Orthodoxen Sola Scriptura niet erkennen

• Geen zelfverklarend boek De Schrift zelf zegt dat zij uitleg nodig heeft. Petrus schrijft: “Geen profetie van de Schrift laat een eigenmachtige uitleg toe” (2 Petr. 1:20). Daarom is de Kerk nodig: om te waken dat de interpretatie trouw blijft aan Christus en de Apostelen.

• Historische realiteit In de eerste eeuwen bestond er geen complete Bijbel zoals wij die nu kennen. Christenen leefden hun geloof door de apostolische overlevering, de liturgie en de leer van hun bisschoppen. Pas later werd de canon gevormd. Dat betekent dat het geloof niet uit de Bijbel alléén voortkwam, maar dat de Bijbel uit het geloof van de Kerk voortkwam.

• Gevolg van Sola Scriptura Wanneer ieder individu zelf de ultieme uitleg mag geven, ontstaan er talloze interpretaties en denominaties. Dat zien we in de praktijk van het protestantisme. De Orthodoxe Kerk ziet dit als een bewijs dat de Schrift zonder de Kerk uiteenvalt in menselijke meningen.

Hoe Orthodoxen de Bijbel lezen

• Dagelijks lezen en overwegen: iedere gelovige wordt aangemoedigd om de Schrift te lezen en te overdenken.

• Altijd in gemeenschap: interpretatie gebeurt binnen de kaders van de Kerk, geleid door de consensus van de Vaders en de liturgische traditie.

• Met nederigheid: als iets onduidelijk is, zoeken we niet naar een eigen theorie, maar naar de stem van de Kerk door de eeuwen heen.

Zoals de heilige Athanasius de Grote († 373) zei:

“De Schrift behoort aan de Kerk, en alleen in de Kerk kan zij juist worden verstaan.”

Kort samengevat

• Protestanten zeggen: “De Kerk moet zich onderwerpen aan de Bijbel.”

• Orthodoxen zeggen: “De Bijbel leeft in de Kerk, en de Kerk is de bewaarster van de juiste uitleg.”

Of nog eenvoudiger: de Bijbel is het Woord van God, maar de Kerk is het Lichaam van Christus waarin dat Woord juist wordt verstaan.

Getuigenis van de Vaders

De vroege Kerkvaders bevestigen steeds opnieuw dat de Schrift en de Traditie onlosmakelijk verbonden zijn. Hun woorden laten zien dat de Bijbel nooit los van de Kerk is verstaan, maar altijd binnen de gemeenschap van de Heilige Geest.

1. Ireneüs van Lyon († ca. 202)

“Waar de Kerk is, daar is ook de Geest van God; en waar de Geest van God is, daar is de Kerk en alle genade. En de Geest is de waarheid. Daarom moeten zij die de waarheid niet delen, zich niet beroepen op de Schrift.” (Adversus Haereses III, 24,1)

Ireneüs benadrukt dat de Schrift alleen juist verstaan kan worden binnen de Kerk, waar de Heilige Geest woont.

2. Athanasius van Alexandrië († 373)

“Laat ons de goddelijke Schrift lezen, maar laten wij ook de uitleg van de heilige vaders niet veronachtzamen, want zij hebben deze dingen niet willekeurig uitgelegd, maar zoals zij die van de apostelen hebben ontvangen.” (Epistula ad Serapionem)

Athanasius verbindt de Schrift direct met de apostolische overlevering en de uitleg van de Vaders.

3. Basilius de Grote († 379)

“Van de leerstellingen en praktijken die in de Kerk worden bewaard, hebben wij sommige uit de geschreven leer ontvangen, andere uit de overlevering van de apostelen, die ons in mysterie is overgeleverd. Beide hebben dezelfde kracht voor de vroomheid.” (De Spiritu Sancto 27,66)

Basilius stelt expliciet dat Schrift en apostolische Traditie samen de bron van gezag vormen.

4. Johannes Chrysostomos († 407)

“De Schrift is duidelijk en waarachtig, maar zonder de juiste gids kan zij verkeerd worden verstaan. Daarom heeft Christus ons de Kerk gegeven, opdat wij niet zouden dwalen in onze eigen gedachten.” (Homilieën over 2 Tessalonicenzen)

Chrysostomos waarschuwt tegen individuele interpretatie zonder de Kerk als gids.

Kort samengevat

De Orthodoxe Kerk belijdt dat de Schrift het hoogste gezag heeft, maar niet het enige. Zij leeft in de Kerk, gedragen door de Heilige Traditie en geleid door de Heilige Geest. De Vaders bevestigen dit unaniem: de Bijbel kan alleen juist worden verstaan binnen de gemeenschap van de Kerk, het Lichaam van Christus.

De verzoeking in de woestijn: Schrift en misleiding

In de evangeliën van Mattheüs (4:1-11) en Lucas (4:1-13) lezen we hoe Christus, na Zijn doop in de Jordaan, door de Geest naar de woestijn werd geleid. Daar vastte Hij veertig dagen en werd Hij verzocht door de duivel. Dit moment is niet slechts een episode uit het leven van Jezus, maar een diepe openbaring van hoe wij als gelovigen de Schrift moeten verstaan en hoe wij de vijand moeten weerstaan.

De duivel citeert de Schrift

Opmerkelijk is dat de duivel in de tweede verzoeking zelfs de Schrift gebruikt om Jezus te misleiden. Hij neemt Hem mee naar de tempel en zegt:

“Als U de Zoon van God bent, werp Uzelf dan naar beneden, want er staat geschreven: ‘Aan Zijn engelen zal Hij opdracht geven aangaande U, en zij zullen U op de handen dragen, opdat U Uw voet niet misschien aan een steen stoot.’” (vgl. Psalm 91:11-12)

De duivel citeert letterlijk uit de Psalmen, maar hij verdraait de bedoeling. Hij haalt de tekst uit zijn context en gebruikt hem om Christus te verleiden tot hoogmoed en wantrouwen tegenover de Vader.

Christus antwoordt met Schrift

Jezus doorziet de misleiding en antwoordt met een ander Schriftwoord:

“Er staat ook geschreven: U zult de Heere, uw God, niet verzoeken.” (Deuteronomium 6:16)

Hier laat de Heer zien dat de Schrift zichzelf uitlegt binnen het geheel van Gods openbaring. Losse verzen mogen niet naar eigen goeddunken worden gebruikt, maar moeten altijd gelezen worden in samenhang met het geheel.

Wat dit ons leert

1. De Schrift kan misbruikt worden Zelfs de duivel kent de Bijbel en kan teksten citeren. Het kennen van losse verzen is niet genoeg; het gaat om het juiste verstaan.

2. Context is alles Een tekst mag nooit geïsoleerd worden van het geheel van de openbaring. De Schrift verklaart zichzelf, maar altijd in samenhang.

3. De Kerk als veilige gids De Kerk, geleid door de Heilige Geest, bewaart de juiste interpretatie. Zoals de apostel Petrus schrijft:

“Geen profetie van de Schrift laat een eigenmachtige uitleg toe.” (2 Petrus 1:20)

Stem van de Vaders

De heilige Johannes Chrysostomos legt uit dat Christus in de woestijn niet alleen de duivel weerstond, maar ook ons leerde hoe wij de Schrift moeten hanteren:

“Hij weerlegde de duivel niet met wonderen, maar met de Schrift, opdat wij zouden leren dat de overwinning niet komt door macht, maar door het juiste gebruik van Gods Woord.” (Homilieën over Mattheüs 13,3)

De heilige Antonius de Grote waarschuwde zijn monniken:

“Er zullen tijden komen dat mensen de Schrift zullen citeren, maar niet om de waarheid te verkondigen, maar om hun eigen begeerten te rechtvaardigen. Wees daarom waakzaam en houd vast aan de overlevering van de Kerk.”

De verzoeking in de woestijn laat ons zien dat de Schrift niet los verkrijgbaar is als een boek voor willekeurige interpretatie. Zij is een levend Woord dat alleen juist verstaan kan worden in de context van de Kerk, geleid door de Heilige Geest.

Christus Zelf toont ons de weg: niet door losse verzen te gebruiken voor eigen voordeel, maar door de Schrift te lezen in gehoorzaamheid, nederigheid en trouw aan de Vader.

Met hartelijke groet in Christus,

Nikola Romanov

Christus is onder ons, Hij is en zal zijn!