De Bijbel en de Kerk: Waarom Orthodoxen Sola Scriptura niet erkennen

Veel christenen buiten de Orthodoxe Kerk zijn opgegroeid met het principe van Sola Scriptura – het idee dat de Bijbel alléén de hoogste en enige bron van gezag is voor geloof en leven. Orthodoxe christenen hebben een diepe liefde voor de Heilige Schrift en worden aangemoedigd om dagelijks uit de Bijbel te lezen. Toch erkennen wij Sola Scriptura niet. Waarom niet?

Dit is een wezenlijke vraag, en precies de plek waar Orthodoxie en Protestantisme vaak langs elkaar heen praten. Laten we stap voor stap kijken naar het Orthodoxe standpunt.

Schrift en Traditie: hoogste maar niet enige autoriteit

Voor orthodoxe christenen is de Heilige Schrift het hoogste gezag in ons geloof: zij is het geïnspireerde Woord van God en vormt het hart van de Kerkelijke Traditie. Toch staat de Schrift niet op zichzelf. Zij is geboren binnen de Kerk, door de Heilige Geest, en wordt ook in de Kerk juist verstaan.

De Schrift is dus de hoogste autoriteit, maar niet de enige. Zij leeft samen met de Heilige Traditie: de leer van de apostelen, de consensus van de Vaders, de liturgie en de besluiten van de concilies. Zoals de apostel Paulus zegt:

“Houdt u dan, broeders, aan de overleveringen die u geleerd zijn, hetzij door ons woord, hetzij door onze brief.” (2 Tess. 2:15)

Daarom zegt de Orthodoxe Kerk: de Bijbel is het Woord van God, maar de Kerk is het Lichaam van Christus waarin dat Woord wordt bewaard, uitgelegd en geleefd. Schrift en Traditie zijn geen twee gescheiden bronnen, maar één levende stroom van de Heilige Geest.

Bijbel én Kerk horen bij elkaar

1. De Bijbel is een vrucht van de Kerk

De Schrift is niet uit de hemel gevallen als een kant-en-klaar boek. Het Nieuwe Testament werd pas in de 4e eeuw officieel als canon vastgesteld, binnen de gemeenschap van de Kerk, geleid door de Heilige Geest.

De Kerk heeft de Bijbel niet “gemaakt”, maar herkend en bevestigd welke geschriften werkelijk apostolisch en geïnspireerd waren. Zonder de Kerk zou er geen canon zijn. Zoals de heilige Ireneüs van Lyon († ca. 202) schreef:

“Waar de Kerk is, daar is de Geest van God; en waar de Geest van God is, daar is de Kerk en alle genade.” (Adversus Haereses III,24,1)

2. De Bijbel leeft in de liturgie

Vanaf het begin werden de evangeliën en apostolische brieven gelezen in de Eucharistie, gevolgd door uitleg door de bisschop of presbyter (vgl. Handelingen 20:7; 1 Tim. 4:13). De Schrift was dus altijd ingebed in de gemeenschap van gebed, sacrament en traditie.

De Bijbel was nooit bedoeld als een privé-boek voor individuele interpretatie los van de Kerk.

3. Traditie is geen ‘extra’ naast de Bijbel

Voor Orthodoxen betekent Heilige Traditie niet een verzameling menselijke gewoontes, maar het leven van de Heilige Geest in de Kerk: de leer van de Apostelen, de consensus van de Vaders, de besluiten van de concilies, de liturgische praktijk.

De Bijbel is het hart van die Traditie, niet iets ernaast. Zoals de heilige Basilius de Grote († 379) zei:

“Van de leerstellingen en gebruiken die in de Kerk bewaard worden, hebben wij sommige uit de geschreven leer ontvangen, andere uit de ongeschreven traditie van de apostelen. Beide hebben dezelfde kracht.” (Over de Heilige Geest 27,66)

Waarom Orthodoxen Sola Scriptura niet erkennen

• Geen zelfverklarend boek De Schrift zelf zegt dat zij uitleg nodig heeft. Petrus schrijft: “Geen profetie van de Schrift laat een eigenmachtige uitleg toe” (2 Petr. 1:20). Daarom is de Kerk nodig: om te waken dat de interpretatie trouw blijft aan Christus en de Apostelen.

• Historische realiteit In de eerste eeuwen bestond er geen complete Bijbel zoals wij die nu kennen. Christenen leefden hun geloof door de apostolische overlevering, de liturgie en de leer van hun bisschoppen. Pas later werd de canon gevormd. Dat betekent dat het geloof niet uit de Bijbel alléén voortkwam, maar dat de Bijbel uit het geloof van de Kerk voortkwam.

• Gevolg van Sola Scriptura Wanneer ieder individu zelf de ultieme uitleg mag geven, ontstaan er talloze interpretaties en denominaties. Dat zien we in de praktijk van het protestantisme. De Orthodoxe Kerk ziet dit als een bewijs dat de Schrift zonder de Kerk uiteenvalt in menselijke meningen.

Hoe Orthodoxen de Bijbel lezen

• Dagelijks lezen en overwegen: iedere gelovige wordt aangemoedigd om de Schrift te lezen en te overdenken.

• Altijd in gemeenschap: interpretatie gebeurt binnen de kaders van de Kerk, geleid door de consensus van de Vaders en de liturgische traditie.

• Met nederigheid: als iets onduidelijk is, zoeken we niet naar een eigen theorie, maar naar de stem van de Kerk door de eeuwen heen.

Zoals de heilige Athanasius de Grote († 373) zei:

“De Schrift behoort aan de Kerk, en alleen in de Kerk kan zij juist worden verstaan.”

Kort samengevat

• Protestanten zeggen: “De Kerk moet zich onderwerpen aan de Bijbel.”

• Orthodoxen zeggen: “De Bijbel leeft in de Kerk, en de Kerk is de bewaarster van de juiste uitleg.”

Of nog eenvoudiger: de Bijbel is het Woord van God, maar de Kerk is het Lichaam van Christus waarin dat Woord juist wordt verstaan.

Getuigenis van de Vaders

De vroege Kerkvaders bevestigen steeds opnieuw dat de Schrift en de Traditie onlosmakelijk verbonden zijn. Hun woorden laten zien dat de Bijbel nooit los van de Kerk is verstaan, maar altijd binnen de gemeenschap van de Heilige Geest.

1. Ireneüs van Lyon († ca. 202)

“Waar de Kerk is, daar is ook de Geest van God; en waar de Geest van God is, daar is de Kerk en alle genade. En de Geest is de waarheid. Daarom moeten zij die de waarheid niet delen, zich niet beroepen op de Schrift.” (Adversus Haereses III, 24,1)

Ireneüs benadrukt dat de Schrift alleen juist verstaan kan worden binnen de Kerk, waar de Heilige Geest woont.

2. Athanasius van Alexandrië († 373)

“Laat ons de goddelijke Schrift lezen, maar laten wij ook de uitleg van de heilige vaders niet veronachtzamen, want zij hebben deze dingen niet willekeurig uitgelegd, maar zoals zij die van de apostelen hebben ontvangen.” (Epistula ad Serapionem)

Athanasius verbindt de Schrift direct met de apostolische overlevering en de uitleg van de Vaders.

3. Basilius de Grote († 379)

“Van de leerstellingen en praktijken die in de Kerk worden bewaard, hebben wij sommige uit de geschreven leer ontvangen, andere uit de overlevering van de apostelen, die ons in mysterie is overgeleverd. Beide hebben dezelfde kracht voor de vroomheid.” (De Spiritu Sancto 27,66)

Basilius stelt expliciet dat Schrift en apostolische Traditie samen de bron van gezag vormen.

4. Johannes Chrysostomos († 407)

“De Schrift is duidelijk en waarachtig, maar zonder de juiste gids kan zij verkeerd worden verstaan. Daarom heeft Christus ons de Kerk gegeven, opdat wij niet zouden dwalen in onze eigen gedachten.” (Homilieën over 2 Tessalonicenzen)

Chrysostomos waarschuwt tegen individuele interpretatie zonder de Kerk als gids.

Kort samengevat

De Orthodoxe Kerk belijdt dat de Schrift het hoogste gezag heeft, maar niet het enige. Zij leeft in de Kerk, gedragen door de Heilige Traditie en geleid door de Heilige Geest. De Vaders bevestigen dit unaniem: de Bijbel kan alleen juist worden verstaan binnen de gemeenschap van de Kerk, het Lichaam van Christus.

De verzoeking in de woestijn: Schrift en misleiding

In de evangeliën van Mattheüs (4:1-11) en Lucas (4:1-13) lezen we hoe Christus, na Zijn doop in de Jordaan, door de Geest naar de woestijn werd geleid. Daar vastte Hij veertig dagen en werd Hij verzocht door de duivel. Dit moment is niet slechts een episode uit het leven van Jezus, maar een diepe openbaring van hoe wij als gelovigen de Schrift moeten verstaan en hoe wij de vijand moeten weerstaan.

De duivel citeert de Schrift

Opmerkelijk is dat de duivel in de tweede verzoeking zelfs de Schrift gebruikt om Jezus te misleiden. Hij neemt Hem mee naar de tempel en zegt:

“Als U de Zoon van God bent, werp Uzelf dan naar beneden, want er staat geschreven: ‘Aan Zijn engelen zal Hij opdracht geven aangaande U, en zij zullen U op de handen dragen, opdat U Uw voet niet misschien aan een steen stoot.’” (vgl. Psalm 91:11-12)

De duivel citeert letterlijk uit de Psalmen, maar hij verdraait de bedoeling. Hij haalt de tekst uit zijn context en gebruikt hem om Christus te verleiden tot hoogmoed en wantrouwen tegenover de Vader.

Christus antwoordt met Schrift

Jezus doorziet de misleiding en antwoordt met een ander Schriftwoord:

“Er staat ook geschreven: U zult de Heere, uw God, niet verzoeken.” (Deuteronomium 6:16)

Hier laat de Heer zien dat de Schrift zichzelf uitlegt binnen het geheel van Gods openbaring. Losse verzen mogen niet naar eigen goeddunken worden gebruikt, maar moeten altijd gelezen worden in samenhang met het geheel.

Wat dit ons leert

1. De Schrift kan misbruikt worden Zelfs de duivel kent de Bijbel en kan teksten citeren. Het kennen van losse verzen is niet genoeg; het gaat om het juiste verstaan.

2. Context is alles Een tekst mag nooit geïsoleerd worden van het geheel van de openbaring. De Schrift verklaart zichzelf, maar altijd in samenhang.

3. De Kerk als veilige gids De Kerk, geleid door de Heilige Geest, bewaart de juiste interpretatie. Zoals de apostel Petrus schrijft:

“Geen profetie van de Schrift laat een eigenmachtige uitleg toe.” (2 Petrus 1:20)

Stem van de Vaders

De heilige Johannes Chrysostomos legt uit dat Christus in de woestijn niet alleen de duivel weerstond, maar ook ons leerde hoe wij de Schrift moeten hanteren:

“Hij weerlegde de duivel niet met wonderen, maar met de Schrift, opdat wij zouden leren dat de overwinning niet komt door macht, maar door het juiste gebruik van Gods Woord.” (Homilieën over Mattheüs 13,3)

De heilige Antonius de Grote waarschuwde zijn monniken:

“Er zullen tijden komen dat mensen de Schrift zullen citeren, maar niet om de waarheid te verkondigen, maar om hun eigen begeerten te rechtvaardigen. Wees daarom waakzaam en houd vast aan de overlevering van de Kerk.”

Conclusie

De verzoeking in de woestijn laat ons zien dat de Schrift niet los verkrijgbaar is als een boek voor willekeurige interpretatie. Zij is een levend Woord dat alleen juist verstaan kan worden in de context van de Kerk, geleid door de Heilige Geest.

Christus Zelf toont ons de weg: niet door losse verzen te gebruiken voor eigen voordeel, maar door de Schrift te lezen in gehoorzaamheid, nederigheid en trouw aan de Vader.

Dit thema sluit prachtig aan bij de bredere Orthodoxe visie op Schrift en Traditie: de Bijbel is het hoogste gezag, maar nooit het enige. Zij leeft in de Kerk, die door de Geest wordt geleid.